|
Gökyüzüne Merhaba - Bölüm V.IV
Bode
Kanunu
Bu gün sadece bir tesadüf olduğunu bildiğimiz, 18. Yüzyıl sonlarında Bode tarafından ileri sürülen bu kanunu, dönemin gökbilimcileri son derece önemli bir kanıt olarak kabul etmiş ve Mars-Jupiter arasındaki gezegeni bulmak işin bir yarış başlamıştı. Ve Giuseppe Piazzi, 1801'in ocak ayında önce kuyrukluyıldız olduğunu sandığı bir cisim keşfetti. Fakat daha sonra bu cismin yörüngesi hakkında bilgi edinildiğinde, kuyruklu yıldız olmadığı, cok küçük sadece 1000 km çapında bir gezegen olduğu anlaşıldı ve Piazzi ona Ceres ismini verdi. Birkaç yıl içinde Pellas, Vesta ve Juno keşfedildi. 19. Yüzyıl sonuna gelindiğinde Mars ve Jupiter yörüngeleri arasındaki bölgede yüzlerce minik gezegen keşfedilmiş oldu. Bu güne dek yüzbinlerce asteroid keşfedildi. Her yıl da binlercesi keşfedilmekte. Çapı 200 km'den büyük 26 Asteroid mevcut, 100 km'den büyük olanların da tahminen %99'u bilinmekte. 100km-10km arasındakilerin de en azından %50'sini biliyoruz, ancak miliyonlarca olduğu sanılan daha küçükleri hakkında bilgilerimiz oldukça sınırlı. Asteroidlerin toplam kütlesinin ayın kütlesinden daha az olduğu hesaplanmakta. 1997'de Galileo uzay aracı Jupitere doğru yol alırken 243 Ida ve 951 Gaspra asteroidlerinin pek çok resmini dünyaya göndermişti. 1999'da da Near uzay aracı (şimdi Near-Shomaker olarak anılmakta) 433 Eros çevresinde yörüngeye girerek çok değerli bilgiler ve resimler elde etmemizi sağladı. En büyük asteroid 1 Ceres'dir. Çapı 933 km'ye ulaşır ve kütlesi tüm asteroidlerin kütlesinin %25'ini oluşturur. Büyüklük sıralamasında Ceres'i takip edenler 2 Pallas, 4 Vesta ve 10 Hygiena'dır ve çapları 525 km ile 400 km arasındadır. Bilinen tüm diğer asteroidlerin çapı 340 km'nin altındadır.
Mars'ın küçük uyduları, Jupiter'in 8 dış uydusu, Satürn'ün en dış uydusu ve yine Satürn, Uranüs ve Neptün'ün yeni keşfedilen uydularının, gezegenler tarafından yakalanmış asteroidler olduğu kabul edilmektedir. (Başlıktaki resim Ida ve Gaspra asteroidleri ile Mars uyduları Demios ve Phobos'un orantılı olarak bir resimde birleştirilmesi ile elde edilmiştir.)
C tipi, karanlık olmaları nedeniyle diğerlerinden çok daha zor görülür. Bu nedenle yukardaki oranlar gerçek dağılımı göstermez.
Uzay araçları tarafından ziyaret edilen 951 Gaspra, 243 Ida, 253 Mathilde ve 433 Eros
951 Gaspra Gaspra'nın yörüngesi ana asteroid kuşağının iç kenarındadır. Güneşten ortalama uzaklığı 330 milyon km ve büyüklüğü 19x12x11 km kadardır. S Tipi bir asteroid olup metalik minerallerden oluştuğu sanılmaktadır. Galileo uzay aracı Jupitere gidişi sırasında 29 Ekim 1991'de Gaspra'nın çok yakınından geçmiştir (daha sonra da 243 Ida'yı ziyaret etmiştir). Gaspra Flora ailesi asteroidlerindendir. Yüzeyinde pek çok krater olup, kraterlerden 200 milyon yaşında olduğu tahmin edilmektedir.
243 Ida Ida'nın da yörüngesi Mars ve Jupiter arasında olup Koronis ailesinden bir asteroiddir. Güneşten ortalama uzaklığı 428 milyon km ve büyüklüğü 58x23 km kadardır. 28 Ağustos 1993'de Galileo uzay aracının geçişi sırasında resimleri elde edilmiştir. Ida'nın minik bir uydusu (yukardaki resimde sağdaki parlak nokta) vardır.
Dactyl'in kabaca da olsa gözlenen yürüngesine Kepler'in 3.kanunu uygulanarak Ida'nın kütlesi hesaplanabilmiş ve bu sayede yoğunluğunun 2.2 gr/cm3 ile 3 gr/cm3 arasında olduğu bulunmuştur. Daha once Ida'nın da Gaspra gibi S tipi bir asteroid olduğu sanılamkta idi ancak bu yoğunluk bu tip bir asteroid için çok düşüktür. Muhtemelen Ida basit kondrit tipi meteoritlerin yapısındadır. Ida ve uydusunun yüzeyi çok sayıda kraterlerle kaplıdır.
253 Mathilde Mathilde de ana kuşak asteroidi olup nispeten küçük perihelion'a sahiptir (1.94 AU). Güneşten ortalama uzaklığı 394 milyon km. ve boyutları 59x47 km. kadardır. 1885'de Johann Palisa tarafından keşfedilmiş ve 27 Haziran 1997'de Near-Shoemaker uzay aracı tarafından ziyaret edilmiştir. Yakından izlenebilmiş tek C tipi asteroiddir. Yüzeyinde en az 5 tane 20 km çapı aşan krater bulunmaktadır (Gaspra ve Ida'daki kraterler çok daha küçüktür). Bu kadar küçük bir cisimde bu denli büyük kraterlerin nasıl oluştuğu merak konusudur. Mathilde'in yoğunluğu sadece 1.4 gr/cm3 olup, muhtemelen poröz, süngersi bir yapıya sahiptir. Albedo'su oldukça düşük ve yüzey rengi kraterlere rağmen tekdüzedir. Bu da yapısının oldukça homojen olduğunu göstermektedir. Bir başka gariplik de kendi çevresi etrafında dönüşünün çok yavaş olmasıdır (17.4 gün).
433 Eros ve Near-Shoemaker
Sondası 433 Eros dünyaya yakın asteroidlerden biridir. Yörüngesinin büyük bölümü dünya ile Mars arasında, bir bölümü ise Mars yörüngesinin ötesine taşar. Yörüngesinin ekliptikle yaptığı açı nedeniyle Marsla çarpışma riski taşımaz. Yörüngesının perihelionu 1.133 AU, aphelionu ise 1.783 AU kadardır. Dünyaya en yakın oldugu noktada Dünya-Eros mesafesi 0.149 AU, en uzak olduğu noktada ise 0.767 AU. Göneş çevresindeki bir turunu 643 günde tamamlar. Eros S sınıfı bir asteroid'dir ve boyutları yaklaşık 13x13x33 km'dir. Dünyaya yakın ikinci en büyük asteroid'dir. 17 Şubat 1996'da Cape Canaveral'den fırlatılan uzay aracı Near-Shoemaker 3.7 milyar km'lik seyahati boyunca önce Mathilde asteroidi yakınından geçerek (yukarıda, 253 Mathilde'e bakınız) pek çok fotograf göndermiş, daha sonra 14 Şubat 2000 tarihinde 433 Eros çevresinde alçak bir yörüngeye (325x370 km) girerek asteroidin binlerce fotografını göndermiştir. Daha sonra yörüngesi daraltılarak daha yakın fotograflar elde edilmiş ve 12 Şubat 2001 günü Near-Shoemaker sondası asteroidin yüzeyine indirilmiştir. Aşağıda Near-Shoemaker'dan elde edilmiş bir seri fotograf görülmektedir.
Aşağıdaki dört fotograf Near-Shoemaker sondasının Eros yüzeyine inişi sırasında çektiği resimler olup, Sağ alt köşedeki, araçtan elde edilen son resimdir. Resmin alt kısmındaki, dikey çizgiler içeren bozuk bölge araçla iletişimin kesildiği ana karşılık gelmektedir.
|
